Chính trị

[justin_timberlake]

Chính thể xưa kia là một lối chính thể chuyên chế, quyền chính trong một nước do tự triều đình thi thố, chớ dân không phép nào được dự niết đến. Trên thì có vua chủ trương mọi việc, ở giữa thì có văn võ trăm quan phò tá, ở ngoài thì có các quan tỉnh, phủ huyện thi hành, ở dưới cùng thì có hàng tổng lý thừa lệnh quan mà làm việc. Còn dân thì chỉ biết tuân theo lệnh cấm mà thôi.

Quan chế - Từ tránh nhất phẩm đến từng cửu phẩm, chia làm chín phẩm mười tám cấp, có phẩm phục phân biệt trên dưới, ai có công thì được thăng hàm thăng trật, ai có lỗi thì phải giáng cấp hoặc là truất quan.

Binh chế - năm người gọi là một ngũ, mười người thì gọi là một thập, năm thập gọi là một đội, năm đội gọi là một cơ hay là một vệ. Mỗi đội có bốn đội trưởng, bốn ngũ trưởng, một thơ lại; mỗi cơ có một tránhquản cơ, một phó quản cơ, một điển ty, mười suất đội. Vệ thì có một tránh vệ uý và một phó vệ uý, còn cũng như cơ.

Binh ở kinh chia làm ba hạng: thân binh, cấm binh, tinh binh. Binh ở các tỉnh ngoài thì tuỳ tỉnh to nhỏ mà đặt nhiều ít cơ vệ, mà mỗi tỉnh lại có quân hiệu riêng, ví như Hà Nội thì gọi là cơ trấn, cơ dinh, Nam Định thì gọi là cơ cường cơ tiệp, Hải Dương thì gọi là cơ kiên cơ duệ, Sơn Tây gọi là cơ hùng cơ dũng v.v...

Binh thuỷ thì chỉ chuyên việc phòng ngữ các nơi cửa bể, hoặc đánh thuỷ, hoặc coi việc vận tải. Binh bộ thì coi về việc đánh bộ và phòng ngự các đồn ải. Binh kỵ thì duy trong kinh có hai vệ gọi là kinh kỵ phi kỵ mà thôi.

Khi có việc giặc giã, triều đình sai phái cơ vệ thuộc tỉnh nào đi dẹp thì cơ vệ ấy phải làm lễ tế binh gia tổ sư rồi mới cất quân đi. Nếu có giặc to, cất đại binh đi đánh thì phải đợi cho các đạo họp đủ tại nơi quân thứ, trước hết bày đàn, giàn cắm cờ giáo chung quanh, ông chủ tướng mặc đồ nhung phục lên đàn làm lễ, các tướng tá đều phải nhung trang vào lạy, gọi là tế cờ. Tế xong, chủ tướng đọc mấy lời thệ quân, rồi cất quân đi. Lúc đánh giặc, hễ được trận, lập tức đưa tin báo về kinh, gọi là hồng kỳ cáo tiệp (cờ đỏ báo tin mừng). Đợi khi nào triều đình ban cho dụ chỉ rút quân thì mới đem về, gội là khải hoàn. Về đến nơi mở tiệc khoa thưởng tướng sĩ, gọi là ám chỉ. Nếu khi nào có việc quan thiệp với địch quốc thì thiên tử ban cờ kiếm, tướng ấn cho một đại tướng để thay vua đi đánh gọi là khâm sai. Khi thắng trận trở về, nộp trả kiếm ấn và nộp tù giặc thi Thiên tử họp trăm quan ăn mừng, ngài thân rót chén rượu để an uý công lao đại tướng. Ai được như vậy rất là danh giá vinh hiển. Tục có câu rằng: Thứ nhất đẻ con trai, thứ hai đi đánh giặc có ý trọng về sự lập công như vậy.

Việc tế tự - Tế tự thì trọng nhất là tế Nam Giao (tế trời đất), tế tôn miếu (tế tổ tôn nhà vua) và tế giám (tế Đức Khổng Tử). Các lễ ấy Thiên Tử gặp khánh tiết nào đàm ân thì phong tặng cáo sắc cho cả bách thần. Khi có việc kỳ tình đảo võ hoặc việc gì cần đến kỳ đảo thì Thiên Tử thân tế, hoặc sai quân đến tại đền linh ứng nào mà kỳ đảo, hễ kỳ đảo hiệu, nghiệm thì có lễ tạ hoặc phong thêm chữ mỹ tự cho bách thần.

Tài chính - Thuế đinh, điền thổ gội là chính ngạch, thuế quan tân, thị độ gọi là ngoại ngạch. Việc chi thu không mấy cho nên dân gian đóng góp nhẹ nhàng dễ chịu, nhưng cũng vì ít tiền công khố, mà muôn việc không việc gì chỉnh đốn theo được cách văn minh.

Hình luật - Chia làm năm bực thụ hình là tử, lưu, đồ, trượng, xuy. Tử là tội phải chết, lưu là tội phải đầy, đồ là tội phải giam, trượng là tội đánh trượng, xuy là tội đánh roi. Trong năm bực lại chia làm hơn ba trăm điều, tuỳ theo tội nặng nhẹ mà gia giảm, dân gian không có phép được xem luật, nghĩa là sợ dân biết luật thì dễ sinh ra thói gian, cho nên cấm mà không cho chứa sách luật. Song cũng và đó mà dân quê dễ phạm tội.

Công chính - Công chính là việc tạo lập đền đài thành quách, và sửa sang đồ quân khí, chiến thuyền. Khi có việc tạo tác gì, quan công bộ phải trù tính trước, xem dùng hết bao nhiêu vật liệu và chi phối bao nhiêu tiền, rồi giao cho quan nào đứng hưng công, cứ số ấy mà dùng, không được hơn kém. Lắm khi quan công bộ tính làm một cái đền, hết ban nhiêu tiền, bao nhiêu gạch, bao nhiêu gỗ, bao nhiêu vôi, bao nhiêu công thợ, rồi quả nhiên như thế cả.

Cách dùng người - dùng người trọng nhất là do chân khoa cử, mới gọi là chính đồ, Còn người do dân tập ấm, do chân võ biện, do chân đại liển đều cho là tạp lưu, cho nên ông quan nào có chân đỗ nhoàng giáp, tiến sĩ, cử nhân, làm quan vẫn có danh giá hơn người khác; còn người không có khoa mục, dẫu làm to thế nào mặc lòng, thiên hạ vẫn không tôn quý gì lắm.

Cách giáo dục - ở kinh thì có quan tế tửu, quan tư nghiệp để dạy những hạng cử, tú, ấm sinh, giám sinh. Ở các tỉnh ngoài thì có đốc học, giáo thụ, huấn đạo để giạy học trò trong nước, cách dạy thì ngoài khoa văn chương, khoa luận lý không có khoa học nào nữa...

Thôi nói qua mấy điều đại cương, còn muốn tường cứu thì phải xem đến quốc sử mới biết.