VÕ THUẬT TRIỀU ĐÌNH

[GiaCatLuuVan]

Dân tộc Việt Nam có truyền thống thượng võ từ ngàn xưa . Đó là một mặt quan trọng trong tổng thể nền văn hóa Việt Nam: võ công cùng với văn trị kết hợp với nhau tạo nên sức mạnh văn hóa Việt Nam .

Các anh hùng dân tộc, những vị vua khai sáng ra các triều đại Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu Lê, Tây Sơn,... đều xuất thân từ võ tướng kiệt hiệt với những võ công hiển hách. Các triều đại phong kiến ở nước ta đều lập ra ở kinh thành Thăng Long giảng võ đường, giảng võ điện hoặc trường võ học... nhằm làm chỗ luyện tập võ nghệ, trau dồi binh pháp và tổ chức thi võ, "đặng đào tạo và cung cấp nhân tài ngành võ ", để "lương tướng (tướng giỏi) thay nhau ra đời, võ công phấn chấn, thế nước được vững mạnh". Các trường dạy võ thường được xây dựng ở nơi có địa thế tốt, rộng rãi, đáp ứng được yêu câù giảng dạy, học tập và rèn luyện võ nghê.. Ví như "Sở võ học" dưới thời chúa Trịnh nằm ở "vị trí giáp với đàn Nam Giao, hình thế liền với sông Nhị Hà: nghìn hàng cây cỏ hệt như muôn đội đồn binh, bốn mặt hồ ao trông tựa bức đồ bát trận, sân hè rộng rãi, nhà miếu nguy nga, lúc thì kính dâng đồ cúng bằng ngọc lụa, người và thần đều hả hê; lúc thì xe thúy hoa đến ngự, cây cỏ thêm tươi . Những kẻ võ dũng được lên thềm, ùn ùn như mây họp lại, nhưng bậc anh hùng là dạng ngươì được vào nhà, đọng lại như sương móc long lanh. Những ngươì cầm cung và đao mà thao diễn toàn là hạng võ sĩ mạnh mẽ. Những người cầm binh thư mà giảng luận đều là bực mưu trí tài tình. Dưới thềm nhảy múa là những tướng Tôn, Ngô, trong trường gậy toàn là những tay Anh, Vệ. Thực là chốn địa thắng"

Kỳ thi võ đầu tiên ở nước ta được sử sách ghi lại là kỳ thi năm 1429 do vua Lê Thái Tổ tổ chức. Thi gồm phần lý thuyết (võ kinh) và thi thực hành (bắn cung, phóng lao, lăn khiên, v.v.). Nhà Lê cũng lập ra trường GIẢNG VÕ: Học sinh củ trường học tập trong ba năm; mỗi năm đến tháng chạp thì có kỳ sát hạch; hế t ba năm thìcó kỳthi tốt nghiệp do bộ Binh chấm; ai đỗ được tuyển làm quan võ.

Đến đầu thế kỷ 18 (thời Lê-Trịnh), thi võ được tổ chức 3 năm một lần. Các năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu, thi ở địa phương, gọi làSỞ CỬ. Các năm Thìn, Tuất, Sửu, Mùi thì có kỳ thi ở kinh đô, gọi là BÁC CỬ. Người đỗ được gọi là cống sĩ (Cử nhân võ), cao hơn là Tạo sĩ (Tiến Sĩ Võ); và khi đó, được cử làm quan. Nhưng, đã là võ quan rồi, hàng năm, đến mùa xuân và mùa hạ vẫn phải thi sát hạch. Ai đạt yêu cầu thì được thưởng, ai không được thì bị phạt tiền hoặc bị giáng chức. Thi võ thời Lê-Trịnh gồm có các kỳ sau đây:

- Kỳ một: thí sinh phải trả lời các câu hỏi về binh pháp .

- Kỳ hai: thí sinh thi võ nghệ, gồm các môn cưỡi ngựa, múa thanh mâu dài, đánh kiếm, lăn khiên, múa đao .

- Kỳ ba: thí sinh thi một bài văn sách trả lời về phương lược huấn luyện chiến thuật công thủ và trận pháp.

Trường dạy võ được gọi là Học võ đường. Triều đình Lê-Trịnh tuyển dụng những vị quan nổi tiếng để giảng dạy . Học sinh là con cháu của quan lại và ngươì trong hoàng tộc. Mùa xuân và muà thu, học sinh tập võ nghệ.. Mùa đông và mùa hạ học lý thuyết gọi là võ kinh. Hàng năm học sinh phải trải qua kỳ thi tiểu tập vào mùa xuân và mùa thu; thi đại tập vào tháng 2, tháng 4, tháng 8, tháng 11. Sau đó, đến kỳ thi võ do triêù đình tổ chức theo lệ định, học sinh của học võ đường sẽ cùng với thí sinh trong cả nước dự thi; và khi đấy ai đỗ sẽ được bổ dụng làm quan võ.

Dưới thời Nguyễn (từđầu thế kỷ 19), các khoa thi võ vẫn thường xuyên được tổ chức. Cũng như thi văn, thi võ có ba kỳ thi: thi Hương ở các địa phương, thi Hội ở kinh đô; thi Đình tại sân triềụ Thi Hương gốm có ba trường. Trường thứ nhất thi xách tạ; trường thứ hai thi múa côn, đâm giáo múa khiên và đao; trường thứ ba thi bắn súng. Nếu đỗ cả ba trường vào loại ưu, bình thì được gọi lácử nhân võ; còn đỗ loại thứ là tú tài võ.

Chỉ có cử nhân võ mới được vào thi hộị Nội dung củ thi Hội giống như kỳ thi Hương, nhưng yêu cầu cao hơn. Đặc biệt thí sinh phải đấu côn quyền với 5 ngươì lính cấm vê.. Nếu thắng được 3 ngươì mới được xét đỗ.

Lính cấm vệ nào thua thì bị phạt lương; nên các trận đấu thường rất quyết liệt. Qua được kỳ thi Hội, thí sinh sẽ vào kỳ thi Đình. Tại kỳ thi này, thí sinh thi võ kinh (tức lý thuyết về binh pháp, trận đồ..) Ai đỗ sẽ được gọi là Tạo sĩ (Tiến sĩ võ); nếu đỗ vớt được gọi làphó bảng võ. Sau đó, các vị tân khoa sẽ được bổ dụng làm quan võ.

Có thể lúc bấY giờở các địa phương trong cả nước cũng có lập ra những trường võ, hoặc có những lò võ dân gian nổi tiếng. Điển hình ở miền Trung có vùng đất võ Bình Định với những nhân vật lừng danh giỏ i võ như ông Chảng (thầy dạy võ của ba anh em, Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ); các lãnh tụ và tướng lãnh Tây Sơn, như Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ, Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân v.v… Ở đây có những lòvõ và địa phương khắp nơi biết đến bởi thế mạnh của mình, như "roi Thuận Truyền, quyền An Vinh". Các địa danh Bãi tập voi, Trường võ; câu ca dao :

Ai về Bình Định màcoi

Con gái cũng biết múa roi đi quyền

là dấu ấn hiển hiện về truyền thống giỏi võ và thượng võ của đất Bình Định

Trường võ Bình Định dưới thời nhà Nguyễn được triều đình cho phép tổ chức các khoa thi Hương để tuyển chọn nhân tài nghành võ, phục vụ đất nước.

Ở Nam Bộ, cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19, nổi tiếng có võ Ba Giồng (nay thuộc Tiền Giang). Dạy và học võ để rèn luyện thể chất, giúp con ngươì vượt qua thử thách, hiểm nguy, bệnh tật ở vùng đất mới . Đồng thời cùng nhằm trau dồi nhân cách theo tinh thần thượng võ có từ ngàn đời của dân tộc ta, tạo nên những con người có phong cách mã thượng, vị tha:

"Kiến nghĩa bất vi vô dõng giả

Lâm nguy bất cứu mạt anh hùng"

và tinh thần yêu nước nồng nàn, sẵn sàng hi sinh vì đất nước:

"Gái Mỹ Tho mày tằm mắt phụng

Giặc đến nhà chẳng vụng gươm đao" (ca dao)

Sách "Gia Định thông chỉ" của Trịnh hoài Đức, phần tỉnh Định tường (nay là Tiền giang) có nó i đến việc ngươì dân ở đây "rất thượng võ và thích diễn võ nghệ" hoặc "Ba Giồng, phủ Kiến An, là đất ưa dụng võ"

Nguyễn Phúc Hiệp